Φαγοκυττάρωση
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος
Επόμενο στάδιο της αντίδρασης του οργανισμού στην φλεγμονή είναι η εξουδετέρωση του βλαπτικού ερεθίσματος. Στον απλό τραυματισμό έχει να αντιμετωπίσει τα συντρίμμια των κυττάρων και των αγγείων τα οποία καταστράφηκαν, αλλά και κάποια μικρόβια ή ουσίες που εισήλθαν στην περιοχή του τραυματισμού από την λύση της συνέχειας του δέρματος. Χρειάζεται λοιπόν αρχικά κάποιος καλός καθαρισμός της περιοχής της βλάβης.
Τον ρόλο αυτόν τον έχουν αναλάβει ειδικά κύτταρα του αίματος τα οποία ανήκουν στα λευκά αιμοσφαίρια και ονομάζονται φαγοκύτταρα τα οποία τρώγουν τα συντρίμμια της φλεγμονής μαζί με τους πιθανούς εισβολείς (μικρόβια, ιούς, γύρη κ.λπ.).
Τα φαγοκύτταρα, δηλαδή τα λευκά αιμοσφαίρια ουδετερόφιλα και μακροφάγα, είναι τα πρώτα κύτταρα που φθάνουν στην περιοχή της φλεγμονής, ελκόμενα από τις χημειοτακτικές ουσίες (κλάσματα του συμπληρώματος, λευκοτριένες), οι οποίες προσκολλώμενες σε ειδικούς υποδοχείς της κυτταρικής μεμβράνης τους, αυξάνουν τις αμοιβαδοειδής κινήσεις τους. Για να πλησιάσουν στην περιοχή της φλεγμονής τα φαγοκύτταρα διαπερνούν τα διευρυμένα αγγειακά τοιχώματα από την αγγειοδιασταλτική προσταγλανδίνη, την προστακυκλίνη, με διαπίδυση και στη συνέχεια αρχίζουν την φαγοκυττάρωση των μικροβίων, των μικροκρυστάλλων, των ανοσοσυμπλεγμάτων, των κυτταρικών υπολειμμάτων και οποιουδήποτε άλλου βλαπτικού ερεθίσματος προκάλεσε την φλεγμονή. Είναι πραγματικά εκπληκτική η δυνατότητα την οποία διαθέτουν να επιλέγουν ποιους στόχους θα φαγοκυτταρώσουν και ποιους όχι. Στην επιλογή τα βοηθά η οψωνοποίηση των στόχων τους. Δηλαδή ειδικοί υποδοχείς της μεμβράνης τους συνδέονται με ειδικά μόρια τα οποία έχουν ήδη καλύψει την επιφάνεια των στόχων τους, όπως είναι οι υποδοχείς C3R του συμπληρώματος και οι υποδοχείς FcR των ανοσοσφαιρινών.
Σκοποί της φαγοκυττάρωσης είναι: α) Η καταστροφή του ερεθίσματος, β) Η διάλυσή του στα «εξ ων συνετέθη», γ) Η χρησιμοποίηση κάποιων από τα δομικά υλικά του για την δόμηση των εσωτερικών ενδοκυττάριων δομών του φαγοκυττάρου (βιολογική ανακύκλωση), δ) η παρουσίαση τμημάτων των εισβολέων στα Τ λεμφοκύτταρα για να δημιουργηθεί η ανοσολογική μνήμη και δ) ο πλήρης καθαρισμός της περιοχής.
Πολλά από τα φαγοκύτταρα στο τέλος της φαγοκυττάρωσης εκρήγνυνται και πεθαίνουν. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα οι ουσίες που εκλύονται από το εσωτερικό τους στο περιβάλλον, όπως π.χ. τα λυσοσωμικά ένζυμα, να ενισχύουν την φλεγμονή ενεργοποιώντας πάλι την διαδικασία δημιουργίας προσταγλανδινών. Αρα οι προσταγλανδίνες δρουν και στις δύο φάσεις της φλεγμονής και την αγγειακή και την κυτταρική και η κατάργηση τους είναι βασική προϋπόθεση για τον έλεγχο της οξείας φλεγμονής. Τα νεκρά πλέον φαγοκύτταρα παραμένουν στην περιοχή μέχρι να φαγοκυτταρωθούν και αυτά και αποτελούν το επονομαζόμενο πύον.
Εκτός από τα κλασικά φαγοκύτταρα υπάρχει μια παραλλαγή τους, τα δενδριτικά ή ανοσοπαρουσιαστικά μακροφάγα, τα οποία αποστέλλουν τμήματα του εισβολέα τον οποίον έχουν φαγοκυτταρώσει, στα Τ λεμφοκύτταρα (Helper- T-cells). Τα τελευταία είτε θα τα ταυτοποιήσουν εάν είναι η πρώτη φορά που έρχονται σε επαφή με αυτά και θα είναι έτοιμα να αντιδράσουν σε αυτά στο μέλλον με τους μηχανισμούς της επίκτητης ανοσίας (μνημονικά Τ λεμφοκύτταρα), είτε εάν τα γνωρίζουν ήδη σαν επικίνδυνους εισβολείς θα αντιδράσουν μαζί με τα Β λεμφοκύτταρα (τώρα πλασματοκύτταρα) εκλύοντας τις ειδικές κυτταροκίνες π.χ. Ιντερλευκίνες, TNFα, αντισώματα κ.ά. προκαλώντας την ανοσολογικού τύπου φλεγμονή με στόχο να τα εξουδετερώσουν.