Η Παρακεταμόλη
H παρακεταμόλη στη θεραπευτική του πόνου είναι η διαχρονική αντίπαλος της ασπιρίνης. Ανακαλύφθηκε το 1877 και πρωτοκυκλοφόρησε την ίδια περίπου εποχή με την ασπιρίνη (1899) και από την ίδια εταιρεία (Bayer). Για μεγάλο χρονικό διάστημα όμως ήταν σε δεύτερη μοίρα διότι πίστευαν ότι μπορεί να δημιουργήσει μεθαιμοσφαιριναιμία. Οταν οι Brodie and Axelrod το 1949 απέδειξαν ότι δεν δημιουργεί το συγκεκριμένο πρόβλημα ξαναμπήκε δυναμικά στην αγορά, το 1955, με το όνομα Tylenol από την Mc Neil και το 1980 οι πωλήσεις της ξεπέρασαν αυτές της ασπιρίνης σε πάρα πολλές χώρες. Το 1982 όταν το φάρμακο το είχε η Johnson & Johnson's, οι πωλήσεις του κάλυπταν το 35% της αγοράς των μη συνταγογραφουμένων σκευασμάτων των ΗΠΑ. Εκείνη την περίοδο, κάποιος, άγνωστος μέχρι σήμερα, έβαλε κυάνιο σε κάποια φιαλίδια της εταιρίας. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα 7 θανάτους μέσα σε διάστημα μιας εβδομάδας στην περιοχή του Σικάγου και άμεση ανάκληση 32 εκατομμυρίων φιαλιδίων από την εταιρεία συν ένα τεράστιο οικονομικό κόστος. Ευτυχώς δεν υπήρξαν άλλα θύματα. Τελευταία ανακοινώθηκε ότι λαμβάνεται από 52 εκατομμύρια αμερικανούς κάθε εβδομάδα.
H παρακεταμόλη (ακεταμινοφαίνη στις ΗΠΑ) είναι παυσίπονο και αντιπυρετικό φάρμακο. Από την εποχή της ανακάλυψής της μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί ο μηχανισμός της αναλγητικής δράσης της. Θεωρίες υπάρχουν πολλές, καμμιά όμως δεν έχει αποδειχθεί πλήρως. Τα τελευταία χρόνια δύο είναι οι επικρατέστερες. Η πρώτη πρεσβεύει ότι η παρακεταμόλη δρα στον εγκέφαλο σαν αντιφλεγμονώδες μη στεροειδές φάρμακο αλλά όχι αναστέλλοντας την COX 1 και COX 2, όπως κάνουν τα κλασικά αντιφλεγμονώδη φάρμακα, αλλά μια παραλλαγή της COX 1, την COX 3. Η αναστολή αυτή προκαλεί το αναλγητικό και αντιπυρετικό αποτέλεσμα (Chandrasekharan N.V., et al. 2002). Υπάρχουν όμως και εδώ αντιρρήσεις, διότι πολλοί πιστεύουν ότι η COX 3 στους ανθρώπους δεν παίζει τόσο σημαντικό ρόλο. Η δεύτερη προτείνει ότι η παρακεταμόλη αναστέλλει την πρόσληψη από τους TRPA-1 κανναβινοϋποδοχείς, στον νωτιαίο μυελό και εγκέφαλο, ουσιών που προκαλούν τον πόνο, όπως η ανανταμίδη, αποκλείοντας ταυτόχρονα και τους διαύλους Νατρίου στην μετασυναπτική περιοχή του νωτιαίου μυελού, εμποδίζοντας με αυτό τον τρόπο την πορεία των αλγεινών ερεθισμάτων προς τον εγκέφαλο (Umathe S.N., et al. 2009, Graham G., et al. 2005, Pini L., et al. 1996, Botting et al., 2005, Bertolini A., et al. 2006).
Υπάρχουν όμως εργασίες που δείχνουν ότι η παρακεταμόλη διεγείρει και την παραγωγή σεροτονίνης (βελτίωση του αισθήματος ευεξίας του οργανισμού), όπως και ότι δρα και στην περιφερική φλεγμονή είτε αναστέλλοντας τους TRPV1 υποδοχείς, όπως η καψαϊκίνη, είτε αναστέλλοντας την παραγωγή τιων προσταγλανδινών (αναστέλλοντας εκλεκτικά μόνο την COX-2). Η δράση της στην περιφερική φλεγμονή αμφισβητείται μια και λόγω του έντονου όξινου περιβάλλοντος που επικρατεί τοπικά θα πρέπει χημικά να εξουδετερώνεται (Chandrasekharan N.V., et al. 2002).
Η παρακεταμόλη δεν θα πρέπει να λαμβάνεται από άτομα με ηπατικό πρόβλημα, χρόνιους αλκοολικούς ή μετά από έντονη οινοποσία. Δεν θα πρέπει να συνδυάζεται με φάρμακα που παρουσιάζουν ηπατοτοξικότητα, όπως και με ΜΣΑΦ που προκαλούν μεγαλύτερη ηπατική επιβάρυνση από άλλα όπως η δικλοφενάκη και η νιμεσουλίδη.
Η παρακεταμόλη κυκλοφορεί ευρέως σε συνδυασμούς με άλλα κατασταλτικά φάρμακα, όπως πχ με την τραμαδόλη (Ζaldiar) με πολύ καλά αποτελέσματα ή με την κωδεϊνη (Lonarid, Lonalgal). O συνδυασμός της με την κωδεϊνη τελευταία αμφισβητείται τόσο από πλευρά αποτελεσματικότητας όσο και από πλευράς ανεπιθυμήτων ενεργειών (Murnion B. 2010).
Πρόσφατες κατευθυντήριες οδηγίες (24-3-2012) για την αντιμετώπιση του πόνου των φλεγμονωδών παθήσεων στην ρευματολογία και ιδιαίτερα της ρευματοειδούς αρθρίτιδας που συμφωνήθηκαν από 400 ρευματολόγους από 17 κράτη, περιλαμβάνουν όσον αφορά την παρακεταμόλη τα εξής ενδιαφέροντα σημεία: 1) Εφαρμογή καθημερινής μέτρησης του πόνου του ασθενούς χρησιμοποιώντας οπτική κλίμακα, αριθμητική κλίμακα ή λεκτική κλίμακα για αξιολόγησή του. 2) Η παρακεταμόλη θα πρέπει πάντα να χρησιμοποιείται σαν το αρχικό φάρμακο για την αντιμετώπιση του πόνου που επιμένει. 3) Να αποφεύγονται τα γλυκοκορτικοειδή για τον καθημερινό έλεγχο του πόνου και να χρησιμοποιούνται μόνο όταν υπάρχει φλεγμονή. 4) Καλόν είναι να συνδυάζονται δύο φάρμακα με διαφορετικό μηχανισμό δράσης όταν η παρακεταμόλη ή τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα (ΜΣΑΦ), σαν μονοθεραπεία, δεν καλύπτουν τον ασθενή. 5) Η μεθοτρεξάτη μπορεί να συνδυάζεται με ασφάλεια στις καθορισμένες δόσεις της παρακεταμόλης ή/και των ΜΣΑΦ (εκτός από την χορήγηση αντιφλεγμονωδών δόσεων της ασπιρίνης, δηλαδή >650 mg/ημ). 6) Η παρακεταμόλη θα πρέπει να χρησιμοποιείται σαν παυσίπονο πρώτης επιλογής σε ασθενείς με γαστρεντερικά προβλήματα. 7) H παρακεταμόλη θα πρέπει να χρησιμοποιείται σαν παυσίπονο πρώτης επιλογής σε ασθενείς με συνυπάρχουσα υπέρταση, καρδιαγγειακή ή νεφρική νόσο. Αντίθετα τα κλασικά ΜΣΑΦ και οι κοξίμπες θα πρέπει να χορηγούνται σε αυτούς του ασθενείς με αυξημένη προσοχή.
Οι οδηγίες αυτές δεν περιέχουν μεγάλες εκπλήξεις. Αυτοί που τις συνέταξαν διαπίστωσαν την έλλειψη επαρκών μελετών για την αναλγησία στις φλεγμονώδεις αρθρίτιδες και ιδιαίτερα στην ρευματοειδή αρθρίτιδα. Παρά την αναμενόμενη μείωση της χρήσης ΜΣΑΦ και οπιοειδών οι μελέτες δείχνουν ότι αφ’ ενός αυτά δεν μειώθηκαν καθόλου και αντιθέτως αυξήθηκαν, αφ’ ετέρου εμφανίστηκε μια καινούργια ομάδα αναλγητικών φαρμάκων, τα αντιεπιλητπικά (γκαμπαπεντίνη, πρεγκαμπαλίνη) που χρησιμοποιούν καλά σχεδιασμένες μελέτες στην προσπάθειά τους να εγκατασταθούν στον χώρο. Οι συγγραφείς πιστεύουν ότι κάποια από τις παραπάνω οδηγίες θα επηρεάσει 1 στους 5 περίπου ρευματολόγους που θα τις διαβάσουν και θα τους οδηγήσει σε αλλαγή των καθημερινών κλινικών πρακτικών τους (Samuel L. et al. 2012).
Η μεγαλύτερη ημερήσια δόση της παρακεταμόλης, σύμφωνα με την τελευταία απόφαση της FDA, είναι 3000 mg (Σαρόπουλος Κ. Μυοσκελετικα νέα 10-8-2011, www.myoskeletiko.com).
Τον Ιούλιο του 2013 μια επείγουσα προειδοποίηση της FDA ανέφερε ότι η παρακεταμόλη μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά δερματικά προβλήματα μέχρι και σύνδρομο Stevens-Johnson και συνιστά την ευαισθητοποίηση των γιατρών και των ασθενών στο πρόβλημα.
Πολλοί γιατροί συνταγογραφούν παρακεταμόλη για τον πόνο της οστεοαρθρίτιδας σαν πρώτη επιλογή όπως επιτάσσουν οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες. Παρ’ όλα αυτά, σε μια πρόσφατη μεγάλη μετα-ανάλυση των αναλγητικών (da Costa B.R., et al. 2016) οι ερευνητές συμπέραναν ότι η παρακεταμόλη δεν έχει καμμία χρησιμότητα στη θεραπεία των ασθενών με οστεοαρθρίτιδα, αν και βρέθηκε ελαφρά καλύτερη από το εικονικό φάρμακο. Πιο συγκεκριμένα ο Sven Trelle και οι συνεργάτες του στο Πανεπιστήμιο της Βέρνης στην Ελβετία αξιολόγησαν συγκεντρωτικά δεδομένα από τυχαιοποιημένες μελέτες που δημοσιεύτηκαν από το 1980 έως το 2015 με δεδομένα από 58.556 ασθενείς συγκρίνοντας το αποτέλεσμα επτά διαφορετικών Μη Στεροειδών Αντιφλεγμονωδών Φαρμάκων (ΜΣΑΦ) και της παρακεταμόλης στην ένταση του πόνου και τη φυσική δραστηριότητα στην Οστεοαρθρίτιδα. Η έρευνα αυτή που δημοσιεύτηκε στο διακεκριμμένο επιστημονικό περιοδικό ≪The Lancet Journals≫ έδειξε ότι η Δικλοφενάκη (κλασικό ΜΣΑΦ) και η Ετορικοξίμπη (εκλεκτικό ΜΣΑΦ) είχαν το καλύτερο αποτέλεσμα από τα υπόλοιπα συχνά χρησιμοποιούμενα αντιφλεγμονώδη φάρμακα. Η νέα αυτή μελέτη έρχεται να επιβεβαιώσει κατά κάποιον τρόπο το συμπέρασμα μικρότερης έρευνας με 5.366 συμμετέχοντες που δημοσιεύτηκε το 2014 (Williams C., et al. 2014) από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϋ, ότι δηλαδή η παρακεταμόλη ήταν αναποτελεσματική στην oξεία οσφυαλγία, ενώ στην περίπτωση της οστεοαρθρίτιδας παρείχε τόσο μικρό όφελος που δεν είχε καμμία πρακτική αξία για τους ασθενείς ή τους γιατρούς. Ολοι οι συγγραφείς ωστόσο, δεν ξεχνούν να μας επισημάνουν την προσοχή στην μακρόχρονη χορήγηση των ΜΣΑΦ εξαιτίας των παρενεργειών τους, κυρίως από το γαστρεντερικό σύστημα και την καρδιά γι’ αυτό και προτείνουν την περιοδική χρήση τους κατά τη διάρκεια των κρίσεων, χωρίς καμμία συνδρομή από την παρακεταμόλη συμπληρώνοντας ότι ισχύει η σύγχρονη άποψη ότι τα αντιφλεγμονώδη πρέπει να χορηγούνται στη μικρότερη αποτελεσματική δόση και για το συντομότερο δυνατό χρονικό διάστημα (Σαρόπουλος Κ, 2-6-2016, Μυοσκελετικά Νέα, www.myoskeletiko.com).
Ερευνητές από το The Ohio State University των ΗΠΑ, μετά από την εκτέλεση δύο τυχαιοποιημένων μελετών με εικονικό φάρμακο, διαπίστωσαν ότι η παρακεταμόλη στις συνηθισμένες δόσεις, επηρεάζει τις ψυχικές μας αντιδράσεις τόσο σε ευχάριστα όσο και σε δυσάρεστα γεγονότα. Η επιρροή της παρακεταμόλης έχει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που εάν τα γνωρίζει κάποιος μπορεί εύκολα να αξιολογήσει τις ψυχικές αντιδράσεις του ατόμου που την έχει λάβει. Το φάρμακο δηλαδή αμβλύνει την ένταση των συναισθημάτων μας, τόσο των αρνητικών όσο και των θετικών. Πιο απλά εάν κάποια νύφη έχει πάρει παρακεταμόλη διότι έχει πονοκέφαλο από την ένταση της προετοιμασίας του γάμου της, δεν θα είναι τόσο χαρούμενη μετά την τέλεση του μυστηρίου. Αντίθετα εάν κάποιος έχει πάρει παρακεταμόλη και του ανακοινώσουν την απόλυσή του από την εργασία του, δεν θα είναι ιδιαίτερα στεναχωρημένος, ενώ θα έπρεπε (Durso G.R., et al. 2015).
Η παρακεταμόλη συνδυάζεται και με άλλες αναλγητικές ουσίες, όπως με την τραμαδόλη, την κωδεϊνη και άλλες. Ο έτοιμος συνδυασμός σταθερών δόσεων, της τραμαδόλης (37,5 mg) και της παρακεταμόλης (325 mg) (Zaldiar), είναι ένα από του στόματος φάρμακο, το οποίο ενδείκνυται στην ΕΕ για τη συμπτωματική θεραπεία του μέτριου έως έντονου πόνου. Ο συνδυασμός σταθερών δόσεων τραμαδόλης/παρακεταμόλης δίδει ένα αναλγητικό αποτέλεσμα που στηρίζεται σε διπλό μηχανισμό δράσης, επιτυγχάνοντας γρήγορη έναρξη δράσης (λόγω της παρακεταμόλης) και παρατεταμένη διάρκεια δράσης (λόγω της τραμαδόλης). Σε αρκετές καλά σχεδιασμένες κλινικές μελέτες, ο συνδυασμός τραμαδόλης /παρακεταμόλης, σε μια μόνο δόση ή σε πολλαπλές δόσεις, ήταν αποτελεσματικός στην ανακούφιση του πόνου σε ενήλικες με μετεγχειρητικό πόνο μετά από μικροεπεμβάσεις, με μυοσκελετικό πόνο (οξύ, υποξύ ή χρόνιο), σε επώδυνη περιφερική διαβητική νευροπάθεια, σε ημικρανία, σαν συμπληρωματική θεραπεία σε ασθενείς που βιώνουν μέτριο έως έντονο μυοσκελετικό πόνο (π.χ. πόνο από Οστεοαρθριτιδα ή Ρευματοειδή αρθρίτιδα) παρά την ήδη υπάρχουσα θεραπεία με ΜΣΑΦ και/ ή την θεραπεία με τροποποιητικά της νόσου αντιρευματικά φάρμακα. Σε ασθενείς με μετεγχειρητικό πόνο, πόνο από διάστρεμμα αστραγάλου, ή υποξύ πόνο στη μέση, η αναλγητική δράση του συνδυασμού τραμαδόλης/παρακεταμόλης ήταν καλύτερη από εκείνη της παρακεταμόλης, γενικά παρόμοια ή καλύτερη από εκείνη της τραμαδόλης και γενικά παρόμοια με εκείνη της ιμπουπροφαίνης ή των συνδυασμών σταθερών δόσεων της υδροκοδώνης/παρακεταμόλης (Vιcodin), κωδεΐνης/παρακεταμόλης /καφείνης (Lonarid) και κωδεΐνης/παρακεταμόλης/ιμπουπροφαίνης.
Επιπρόσθετα, η αναλγητική δράση του συνδυασμού τραμαδόλης / παρακεταμόλης δεν διέφερε σημαντικά από εκείνη της γκαμπαπεντίνης σε ασθενείς με χρόνιο πόνο που συνδέεται με περιφερική διαβητική νευροπάθεια. Ο συνδυασμός τραμαδόλης/παρακεταμόλης δεν είχε επιπρόσθετα ζητήματα ανοχής συγκριτικά με τα συστατικά του και συνολικά το προφίλ ανοχής του συνδυασμού τραμαδόλης/παρακεταμόλης ήταν γενικά παρόμοιο με εκείνο των άλλων υπό σύγκριση δραστικών ουσιών (συνδυασμών σταθερών δόσεων ή μονοθεραπειών). Η χορήγηση τραμαδόλης σε συνδυασμό με παρακεταμόλη φαίνεται ότι βοηθά μερικές φορές στα συμπτώματα της ινομυαλγίας (Bennett, R.M., et al. 2003).
Οσον αφορά τον συνδυασμό παρακεταμόλης και κωδείνης, δηλαδή το φάρμακο Lonarid, που οι περισσότεροι ασθενείς μας το καταναλώνουν χρονίως και σε μεγάλες δόσεις, ερευνητές της έδρας της Φαρμακολογίας του Πανεπιστημίου της Αδελαϊδας, αφού συνέκριναν την ανακούφιση αλλά και την επιδείνωση του πόνου μεταξύ δύο κλασικών αναλγητικων φαρμάκων, της κωδεϊνης και της μορφίνης διαπίστωσαν ότι παρ’ όλο που η κωδείνη μετατρέπεται σε ποσοστό μόνο περί το 10% σε μορφίνη για να εξασκεί τη δράση της, αυτό το 10% προκαλεί την ίδια αύξηση της ευαισθησίας στον πόνο όσο και η ολική δόση της μορφίνης. Αρα χωρίς να έχουμετην συνολική αναλγητική δράση της μορφίνης, έχουμε την ίδια αύξηση της ευαισθησίας στον πόνο. Είναι γνωστό άλλωστε ότι όσο αυξάνει η ευαισθησία στον πόνο τόσο απαιτούνται μεγαλύτερες δόσεις του φαρμάκου για το ίδιο θεραπευτικό αποτέλεσμα άρα αυξάνονται τελικά μόνον οι ανεπιθύμητες ενέργειες(http://www.neurologyreviews.com/the-publication/issue-single-view/codeine-and-morphine-may-increase-pain-sensitivity-equally/382d2c385b5e3154 bbed 15156 f33 e46c.htm) (Από το βιβλίο "Χρόνιος Πόνος" του Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδη").
H FDA τον Ιανουάριο του 2011 ανακοίνωσε ότι πρέπει να περιορισθεί η δόση της Παρακεταμόλης όταν συνδυάζεται με οπιοειδή στα 325 mg ανά δισκίο διότι προκαλούνται σημαντικά ηπατικά προβλήματα. Τον Μάιο του 2023 δημοσιεύθηκε μια μελέτη στο JAMA(JAMA 2023;329[9]:735-744) η οποία συνέκρινε το ποσοστό των ανεπιθύμητων συμβάντων από το ήπαρ πριν και μετά την ανακοίνωση της FDA την οποία προαναφέραμε. Το αποτέλεσμα ήταν ενθαρρυντικό. Πράγματι τα ηπατικά προβλήματα περιορίστηκαν και οι εισαγωγές στο νοσοκομείο με οξεία ηπατική ανεπάρκεια μειώθηκαν κατά 11% κάθε χρόνο. Οι ερευνητές συνιστούν την αυστηρότερη εφαρμογή της οδηγίας της FDA για τον συνδυασμό παρακεταμόλης+οπιοειδών.
Δηλητηρίαση με Παρακεταμόλη δηλ. με Deponή Panadol, ή Lonaridκαι πολλά άλλα !!! (6/2023)
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος,
Η παρακεταμόλη είναι το συνηθέστερο παυσίπονο-αντιπυρετικό και καταναλώνεται από τους ασθενείς περισσότερο και από την μεγάλη ανταγωνίστρια της την ασπιρίνη. Στις ΗΠΑ 60 εκατομμύρια άτομα την λαμβάνουν κάθε εβδομάδα. Η συνηθισμένη επιτρεπόμενη ημερήσια δόση του φαρμάκου ήταν 3 mg. Τελευταία η FDAσύστησε στις εταιρείες που πωλούν παρακεταμόλη να μειώσουν την δόση κάθε δισκίου στα 325 mg, σε μια προσπάθεια να μειωθούν οι δηλητηριάσεις από παρακεταμόλη. Πράγματι η προειδοποίηση αυτή ήταν αποτελεσματική και μείωσε τις ανεπιθύμητες ενέργειες κατά 10% κάθε χρόνο.
Η κλασική ανεπιθύμητη ενέργεια της παρακεταμόλης είναι η σοβαρή βλάβη του ήπατος, η οποία πολλές φορές είναι τόσο επιθετική ώστε ο ασθενής επιζεί μόνο μετά από μεταμόσχευση. Επομένως η πρόληψη εδώ είναι πολύ σημαντική και θα πρέπει οι γιατροί και οι φαρμακοποιοί που την συστήνουν και οι ασθενείς που την λαμβάνουν να γνωρίζουν κάποια βασικά προληπτικά μέτρα:
1. Δεν πρέπει να χορηγείται σε άτομα που έχουν κεφαλαλγία μετά υπερβολική οινοποσία ή είναι αλκολικοί.
2. Δεν πρέπει να χορηγείται σε άτομα που πάσχουν από ηπατική βλάβη έστω και μικρού βαθμού.
3. Δεν πρέπει να χορηγείται σε συνδυασμό με φάρμακα που προσβάλουν και αυτά το ήπαρ, σε περιπτώσεις πόνου π.χ. τα αντιφλεγμονώδη μη στεροειδή, δικλοφενάκη και νιμεσουλίδη, αλλά και σε περιπτώσεις υψηλού πυρετού λόγω μικροβιακής ή ιογενούς φλεγμονής, μαζί με αντιβιοτικά ή άλλα που βλάπτουν και αυτά το ήπαρ.
4. Δεν πρέπει να χορηγείται εάν ο ασθενής λαμβάνει και άλλα φάρμακα ή συμπληρώματα διατροφής που πιθανόν να βλάπτουν και αυτά το ήπαρ π.χ. αντικαταθλιπτικά, κ.ά.
5. Επειδή τα συμπτώματα της δηλητηρίασης με παρακεταμόλη αργούν 24-48 ώρες να εμφανισθούν, καλόν είναι όσοι έχουν παραβεί τις παραπάνω συστάσεις να ανησυχήσουν όταν εμφανισθούν κάποια πρώϊμα συμπτώματα όπως: ναυτία, έμετος, αδυναμία, ανορεξία, κοιλιακό άλγος και σύγχυση.
6. Επειδή μάλιστα οι όποιες θεραπευτικές προσπάθειες έχουν θετικό αποτέλεσμα όταν εφαρμοσθούν τις πρώτες 24 έως 48 ώρες μετά την λήψη της τοξικής δόσης του φαρμάκου, εάν τα παραπάνω συμπτώματα επιμένουν και επιδεινώνονται είναι απαραίτητη η μεταφορά του ασθενούς σε ιατρικό ίδρυμα, νοσοκομείο ή άλλο.
7. Η θεραπευτική αντιμετώπιση περιλαμβάνει: α) πλύση στομάχου, εάν η λήψη της παρακεταμόλης έχει γίνει πριν το πολύ 60 λεπτά, β) χορήγηση ενεργού άνθρακα για να απορροφήσει το φάρμακο πριν το απορροφήσει το έντερο και γ) N-acetylcysteine από του στόματος η οποία και αποτελεί το μοναδικό αντίδοτο εάν το φάρμακο έχει δοθεί πριν 8 έως 72 ώρες. Η γεύση της είναι απαίσια αλλά είναι και το μόνο φάρμακο-αντίδοτο που διαθέτουμε.
Συμπερασματικά Οι θάνατοι από κατανάλωση παρακεταμόλης στις ΗΠΑ, όπου όλα μετρώνται, είναι κάθε χρόνο περίπου 500, οι νοσηλείες 2.600 και οι παρουσίες στα επείγοντα 56.000 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov › books › NBK44191). Επειδή οι περισσότερες δηλητηριάσεις με παρακεταμόλη συμβαίνουν σε νέους ανθρώπους συνήθως μετά από οινοποσία, η οποία τελευταία έχει γίνει πολύ της μόδας, το παλαιό χαριτολόγημα του Courteline ότι «το αλκοόλ είνα αργός θάνατος, αλλά εγώ δεν βιάζομαι» θα πρέπει να αλλάξει διότι μερικές φορές μπορεί ο θάνατος να είναι γρήγορος και βασανιστικός εάν δεν εφαρμόζεις τις παραπάνω οδηγίες.