Αλλά είδη πόνου που συναντάμε στην καθημερινή κλινική πράξη
1) Ο οστικός πόνος
Μέχρι το 1960 ο τρόπος διατήρησης των οστών για ιστολογικές μελέτες κατέστρεφε τις νευρικές ίνες που περιείχαν και ήταν αδύνατον για κάποιον να μελετήσει τις νευρικές δομές τους. Στη συνέχεια ο τρόπος συντήρησης άλλαξε, τα νευρικά δίκτυα που διαθέτουν τα οστά έγιναν ορατά, αλλά η μελέτη της φυσιολογίας και παθοφυσιολογίας τους ήταν πολύ πιο δύσκολη από αυτή άλλων οργάνων και κυρίως του δέρματος. Παρ’ όλες αυτές της αντιξοότητες τα τελευταία χρόνια έγινε μια τεράστια προσπάθεια για να κατανοήσουμε «το πως και το γιατί πονούν τα οστά μας». Δυστυχώς υπάρχουν ακόμη πολλά κενά.
Οι αλγοϋποδοχείς των οστών ευρίσκονται στο περιόστεο και στον μυελό των οστών. Πρόκειται κυρίως για αλγοϋποδοχείς που νευρώνονται από εμμύελες ίνες Αδ και από αμμύελες ίνες τύπου C. Κάποιοι πιστεύουν ότι υπάρχουν και μηχανοϋποδοχείς όπως και υποδοχείς της πίεσης, αλλά μόνο στο περιόστεο. Οι υποδοχείς ερεθίζονται με τον ίδιο τρόπο που διεγείρονται και οι υποδοχείς του δέρματος, δηλαδή με τις φλεγμονώδεις ουσίες, όπως π.χ. προσταγλανδίνες, ισταμίνη, σεροτονίνη, βραδυκινίνη κ.ά., με το όξινο περιβάλλον, με την θερμότητα αλλά και με άλλα άγνωστα ακόμη ερεθίσματα. Όσον αφορά τους υποδοχείς που ευρίσκονται στον μυελό των οστών, πειράματα σε ζώα έδειξαν ότι διεγείρονται και προκαλούν πόνο όταν η ενδομυελική πίεση αυξηθεί πάνω από κάποιο βαθμό, όπως και όταν παράγονται φλεγμονώδεις ουσίες τοπικά.
Τα ηλεκτρικές διεγέρσεις που δημιουργούνται τόσο στο περιόστεο όσο και στον μυελό των οστών φθάνουν στο οπίσθιο κέρας του νωτιαίου μυελού και από εκεί στον εγκέφαλο, όπως και σε κάθε άλλο αλγεινό ερέθισμα, φαίνεται όμως ότι εκτός από το νωτιοθαλαμικό δεμάτιο χρησιμοποιούν και το νωτιοπαραβραγχιακό δεμάτιο, ιδιαίτερα όταν το ερέθισμα προέρχεται από κάταγμα ή καρκινική οστική μετάσταση.
Ολα τα παραπάνω ευρήματα έχουν προέλθει από λίγες μελέτες και πολλές από αυτές έχουν χρησιμοποιήσει μη σύγχρονες πειραματικές τεχνικές. Πολλοί πιστεύουν ότι παρ’ όλο που ο οστικός πόνος συνοδεύει μια σειρά από πολύ κοινές παθήσεις όπως η οστεοπόρωση, η οστεοαρθρίτιδα, οι οστικές μεταστάσεις κ.ά. οι γνώσεις μας στο θέμα αυτό εξακολουθούν να είναι περιορισμένες (Nencini SaraandIvanusic Jason 2016).
2) Παροξυσμικός πόνος ή πόνος διαφυγής (Breakthrough pain).
Σύμφωνα με τους Αγγλοσάξονες, αυτό αποτελεί ένα ιδιαίτερο είδος πόνου και είναι ο αιφνίδιος παροξυσμός του χρόνιου υποστρωματικού πόνου, σε ένα άτομο που ελέγχεται από πλευράς πόνου. Συνήθως συμβαίνει σε καρκινοπαθείς που λαμβάνουν οπιοειδή και ελέγχονται. Ο παροξυσμικός πόνος θέλει συμπληρωματική θεραπεία. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές του όρου ο παροξυσμικός πόνος είναι διαφορετικός από τις συνήθεις διακυμάνσεις, εξάρσεις και υφέσεις, που παρουσιάζει κάθε πόνος.
3) Ψυχογενής πόνος ή Ψυχαλγία ή Σωματοποιημένος πόνος.
Πρόκειται για πόνο που οφείλεται, αυξάνει ή διαρκεί ανάλογα με τους συναισθηματικούς ή στρεσογόνους παράγοντες που υφίσταται ο οργανισμός. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η κεφαλαλγία τάσης, η χρόνια οσφυαλγία και το ευερέθιστο έντερο. Υπάρχει γενικά η εντύπωση ότι ο πόνος αυτός δεν είναι πραγματικός αλλά η άποψη των ειδικών είναι ότι ο ψυχογενής πόνος πονά όπως κάθε άλλος πόνος και ταλαιπωρεί τον ασθενή. Τελευταία ο όρος δεν χρησιμοποιείται ιδιαίτερα (Cleveland Clinic, 2008).
4) Προκλητός πόνος (Incident pain).
Είναι αυτός που εμφανίζεται μόνο όταν το αντίστοιχο όργανο κινείται. Είναι χαρακτηριστικός πόνος των αρθρώσεων όταν πάσχουν από παθήσεις του αρθρικού χόνδρου ή των παραρθρικών μορίων.
5) Νυκτερινός πόνος ή νυκταλγία.
Πρόκειται για πόνο που εμφανίζεται κατά τις 2-3 π.μ. και ξυπνά τον ασθενή. Είναι χαρακτηριστικός φλεγμονώδης πόνος και συνοδεύεται από πρωϊνή δυσκαμψία. Οφείλεται σε παροδική πτώση των κορτικοστεροειδών του οργανισμού, που ακολουθούν τον κιρκαδιανό βιολογικό ρυθμό του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν ο πόνος που συνοδεύει το σύνδρομο του καρπιαίου σωλήνα (νευροπαθητικός πόνος) και ο πόνος της οξείας περιαρθρίτιδας του ώμου (φλεγμονώδης πόνος) όπου και στις δύο περιπτώσεις η φλεγμονή είναι το αίτιο αλλά στην πρώτη περίπτωση τα έλυτρα των τενόντων που διέρχονται από τον καρπιαίο σωλήνα φλεγμαίνουν και πιέζουν το μέσο νεύρο προκαλώντας νευροπαθητικό πόνο, στη δεύτερη περίπτωση οι φλεγμονώδεις ουσίες αυτές καθ’ εαυτές ερεθίζουν τους υποδοχείς του πόνου στα περιαρθρικά μόρια, προκαλώντας καθαρό φλεγμονώδη πόνο. Ο νυκτερινός πόνος της ινομυαλγίας είναι τελείως διαφορετικός. Στην ινομυαλγία ο ασθενής πάσχει από αϋπνία λόγω άγχους και άλλων προβλημάτων και αισθάνεται τον πόνο πιο έντονα. Όταν κοιμηθεί, με φάρμακα ή όχι, δεν ξυπνά από τον πόνο.
6) Μηχανικός πόνος.
Πρόκειται για πόνο που εμφανίζεται τις απογευματινές ώρες όταν μια άρθρωση έχει χρησιμοποιηθεί καθόλη την διάρκεια της ημέρας. Οφείλεται στην κόπωση και υπεραιμία των παρακείμενων της άρθρωσης μυών και τενόντων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο μηχανικός πόνος της οστεοαρθρίτιδας του γόνατος. Ο πόνος παρέρχεται και χωρίς παυσίπονο όταν ξεκουρασθεί η άρθρωση. Από άλλους χαρακτηρίζεται σαν μηχανικός πόνος αυτός ο οποίος προέρχεται από κακή στάση του σώματος, π.χ. στην οσφυαλγία, ο πόνος λόγω σκολίωσης ή κύφωσης. Ο πόνος αυτός οφείλεται στους μύες και τένοντες της ραχιαίας επιφάνειας του σώματος, που συσπώνται συνεχώς αλλά και με διαφορετική ένταση, προσπαθώντας να ισορροπήσουν την δομική, μηχανική ανισορροπία (εμβιομηχανικό πρόβλημα).
7) Πόνος εκκίνησης.
Πρόκειται για πόνο χαρακτηριστικό της χρόνιας οστεοαρθρίτιδας του ισχίου και του γόνατος. Ο ασθενής όσο κάθεται δεν πονά. Όταν όμως σηκωθεί για να βαδίσει, στα πρώτα 5-6 βήματα αισθάνεται έναν έντονο πόνο και δυσκαμψία της αντίστοιχης άρθρωσης, που σχεδόν τον ακινητοποιούν. Εάν επιμείνει, τότε η άρθρωση προοδευτικά ελευθερώνεται και μετά από κάποια λεπτά μπορεί να βαδίσει φυσιολογικά και χωρίς πόνο. Όσο μεγαλύτερο διάστημα ήταν η πάσχουσα άρθρωση ακινητοποιημένη τόσο ο πόνος εκκίνησης διαρκεί περισσότερο.
8) Αντανακλαστικός Πόνος (Referred pain).
Πρόκειται για πόνο σε μια περιοχή του σώματος που προέρχεται από βλάβη ή νόσο σε άλλη περιοχή του σώματος, π.χ. πόνος στο αριστερό άνω άκρο προέρχεται κάποιες φορές από ισχαιμία του μυοκαρδίου. Η ερμηνεία του αντανακλαστικού πόνου είναι τις περισσότερες φορές ιδιαίτερα δύσκολη με παθοφυσιολογικά κριτήρια, διότι τα νευρικά κυκλώματα που δημιουργούνται είναι πολύπλοκα και συνήθως συμμετέχει και το αυτόνομο νευρικό σύστημα.
9) Nociplasticpain (Πλαστός Πόνος) ή καλύτερα Ψευδόπονος. Διεθνής Ονοματοδοσία ενός προσποιητού(;) πόνο
Δρ Αχιλ. Ε. Γεωργιάδης, Ρευματολόγος, (www.myoskeletiko.com).
Μέχρι πρόσφατα γνωρίζαμε δύο είδη πόνων τον αλγαισθητικό ή καλύτερα φλεγμονώδη και τον νευροπαθητικό. Ο πρώτος οφείλονταν σε κάποια φλεγμονή και ο δεύτερος σε βλάβη κάποιου νεύρου. Στην κλινική μας όμως καθημερινότητα συναντάμε αρκετά συχνά ένα άλλο είδος πόνου που δεν έχει ούτε φλεγμονώδη αιτιολογία, ούτε παρουσιάζει κάποια βλάβη στα νεύρα. Πολλές φορές την κατάσταση αυτή την ονομάζουμε Κεντρική Υπεραισθησία και χαρακτηρίζεται από διάχυτο συνήθως πόνο περιοχών του σώματος άγνωστης αιτιολογίας. Τέτοιου είδος πόνου έχουμε στην Ινομυαλγία, στο ονομαζόμενο LongCovid, στο ευερέθιστο έντερο, στο σύνδρομο της χρόνιας κόπωσης, σε κάποια είδη κεφαλαλγίας, στην χρόνια οσφυαλγία κ.ά.
Η Διεθνής Oργάνωση Πόνου (IASP) το είδος αυτό το ονόμασε στην Taxonomy (2017) NociplasticPain. Το όνομα είναι σύνθεση του Λατινικού ρήματος nocere=πονώ και της Ελληνικής λέξης πλαστός (ψεύτικος, κίβδηλος, προσποιητός) (IASP Council Adopts Task Force Recommendation for Third Mechanistic Descriptor of Pain,International Association for the Study of Pain, 14 November 2017).
Στα απλά Ελληνικά μπορεί να αποδοθεί με τον όρο Ψευδόπονος.
Η αιτιολογία του δεν έχει καθορισθεί. Συνήθως εκφράζει μια διάχυτη και χρόνια διέγερση του Κεντρικού νευρικού Συστήματος από μη καθορισμένα συνήθως περιφερικά αλλά και κεντρικά αλγεινά ερεθίσματα άγνωστης αιτιολογίας. Η υπερευαισθησία αυτή μπορεί να εκδηλωθεί σαν υπεραλγησία ή/και σαν αλλοδυνία. Συνήθως συνοδεύεται από κενά μνήμης, διαταραχές του ύπνου, διαταραχές της διάθεσης και συνεχή κόπωση.
Η διάγνωση τίθεται εξ αποκλεισμού από τα άλλα είδη πόνου.
Η θεραπεία περιλαμβάνει πολλά είδη αναλγητικών φαρμάκων τα οποία ελάχιστα αποδίδουν και φαίνεται ότι μόνο η φυσικοθεραπεία, οι γυμναστικές ασκήσεις και κάποιοι εφαρμοσμένοι ψυχολογικοί χειρισμοί μπορούν να βοηθήσουν.
Στην IASPConference το 2022 παρουσιάστηκε ένα καινούργιο σύστημα αξιολόγησης του Ψευδόπονου, αλλά τα αποτελέσματα της εφαρμογής του σε συνδυασμό με το σύστημα painDetect που χρησιμοποιείται από τους αλγολόγους δεν ήταν εντυπωσιακά. Χρειάζονται ακόμη πολλές μελέτες για να τεκμηριωθεί ένα καινούργιο και ασφαλές διαγνωστικό κλινικό εργαλείο για τον Ψευδόπονο.